Ο έμπειρος και πολυβραβευμένος ντοκιμαντερίστας
Ηλίας Γιαννακάκης βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για τη
συγκλονιστική, αλλά αντικειμενική και ισορροπημένη ταινία του
«Καλάβρυτα: άνθρωποι και σκιές».
Ο έμπειρος και πολυβραβευμένος
ντοκιμαντερίστας βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για τη
συγκλονιστική, αλλά αντικειμενική και ισορροπημένη ταινία του
«Καλάβρυτα: άνθρωποι και σκιές». Μην τη χάσετε όταν το φθινόπωρο βγει
στις αίθουσες
Της Βένας Γεωργακοπούλου
Γίνεται μια ανάθεση να γεννήσει ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ με την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού; Μπορεί σήμερα, στην Ελλάδα των συνθημάτων, μια ταινία για τα Καλάβρυτα να αποφύγει την εθνολαγνεία και την αντιγερμανική προπαγάνδα και να προτείνει την ιστορική αλήθεια, με όλες τις πλευρές και τα αναπάντητα ερωτήματά της;
Γίνεται, όταν ντοκιμαντερίστας είναι ο έμπειρος Ηλίας Γιαννακάκης. Η ταινία του «Καλάβρυτα: άνθρωποι και σκιές» κέρδισε στο πρόσφατο 16ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το σημαντικότερο βραβείο (της FIPRESCI, διεθνούς ομοσπονδίας κριτικών κινηματογράφου). Τη βλέπεις με κομμένη την ανάσα, σαν να παρακολουθείς βήμα βήμα ένα θρίλερ, που καταλήγει στην καταστροφή ενός ολόκληρου χωριού από τους Γερμανούς. Σε πνίγει η φρίκη μπροστά στις συγκλονιστικές μαρτυρίες των επιζώντων. Σε γαληνεύει μια νότα συμφιλίωσης με τη συμμετοχή στην ταινία Γερμανών φίλων
μας. Σε προβληματίζει θετικά η άποψη του σκηνοθέτη ότι οι γερμανικές αποζημιώσεις πρέπει να δοθούν. Και σε βασανίζει και σένα, όπως και τους ντόπιους, η γνωστή ιστορία για τυχόν «ευθύνη» των ανταρτών στο μακελειό.
Μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη για τα βασικά στοιχεία της ταινίας.
• Παραγγελιά από την Ενωση Καλαβρυτινών Αθήνας: «Μου τηλεφώνησαν το περασμένο καλοκαίρι και μου πρότειναν να γυρίσω ένα ντοκιμαντέρ με αφορμή τα 70 χρόνια από το ολοκαύτωμα (13 Δεκεμβρίου 2013). Ηθελαν μια ταινία “με καλλιτεχνικές βλέψεις, που να μπορεί να τους εκπροσωπήσει σε όλο τον κόσμο”. Μου πρόσφεραν βοήθεια σε ό,τι χρειαζόμουνα, με δύο μόνο προαπαιτούμενα: θα χρησιμοποιούσα τις μαρτυρίες των ντόπιων και θα υπήρχαν οπωσδήποτε και τα ιστορικά γεγονότα».
• Η φωνή του σκηνοθέτη: «Παρά το ότι ήταν ανάθεση, μπήκα αμέσως πολύ συναισθηματικά στο πρότζεκτ και, χωρίς καλά καλά να μπορώ να το αιτιολογήσω, αποφάσισα ότι κανένας άλλος εκτός από μένα δεν θα μπορούσε να αναλάβει την αφήγηση, να αποδώσει το συναίσθημά μου. Κι ας μην είμαι ηθοποιός κι ας μην έχω την καλύτερη φωνή».
•Παλεύοντας με το συναίσθημα: «Προσπάθησα να το ελέγξω. Οταν ακούς τις ζοφερές περιγραφές εκείνης της μέρας, είναι ανθρώπινο να πεις “τι κτήνη είναι αυτοί οι Γερμανοί”. Είπα όμως ότι θα ήταν λάθος να το αφήσω να επικρατήσει και να δώσει τον τόνο στην ταινία. Το ίδιο λάθος θα ήταν και να το εξαφανίσω. Προσπάθησα να βρω μια ισορροπία με οδηγό το ένστικτό μου».
• Οχι σε αντιγερμανικό παραλήρημα: «Ηταν η πιο ύπουλη από τις πολλές παγίδες της ταινίας. Δεν ήθελα ούτε κατά λάθος να περάσει ως ένα αντιγερμανικό φιλμ. Οχι γιατί δεν συμμερίζομαι το δίκαιο των ελληνικών διεκδικήσεων. Η Ελλάδα μαζί με τη Σοβιετική Ενωση και τη Γιουγκοσλαβία υπέστησαν τα μεγαλύτερα δεινά από τους Γερμανούς, η χώρα ρήμαξε και εν πολλοίς πιστεύω ότι ούτε ο Εμφύλιος θα είχε ακολουθήσει, αν δεν είχε προηγηθεί αυτή η λαίλαπα. Αλλά δεν θεωρώ τους Γερμανούς εχθρούς μας, δεν θεωρώ εχθρό μας εν δυνάμει κανέναν. Ο,τι κι αν έγινε τότε, δεν μπορείς να το καταλογίσεις στον σημερινό Γερμανό. Είμαι πολύ επιφυλακτικός απέναντι στο αντιγερμανικό μένος».
• Ναι στις αποζημιώσεις: «Δεν έκανα την ταινία σαν ένα ακόμα επιχείρημα υπέρ των οικονομικών αποζημιώσεων. Αλλά πιστεύω ότι η Γερμανία δεν έχει μόνο ηθικό αλλά και οικονομικό χρέος απέναντί μας. Το λέω καθαρά στην ταινία. Ηταν σφάλμα που οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις δεν τις διεκδίκησαν με σθένος, αν και μπορώ να κατανοήσω ότι κάθε φορά έμπαινε μπροστά μια Μεγάλη Ιδέα, που όντως είχε σημασία: για τον Καραμανλή η σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, για τον Σημίτη η είσοδος στην ΟΝΕ».
• Εντονη παρουσία Γερμανών στην ταινία: «Ηθελα να δείξω ότι δεν υπάρχουν οι καλοί και τα τέρατα. Τέτοιου τύπου προσεγγίσεις δεν έχουν σχέση με την αλήθεια. Ετσι τόνισα τις ιστορίες των Γερμανών στρατιωτών, που έσωσαν από τον θάνατο δύο παιδιά, την ιστορία της Γερμανίδας που τη δεκαετία του ’50 πήρε στη Γερμανία 30 Καλαβρυτινόπουλα για εκπαίδευση και δουλειά, όσο κι αν το χωριό διχάστηκε, με τόσο νωπό το πένθος, αλλά και τον καταπληκτικό Γερμανό δημοσιογράφο που γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για τα Καλάβρυτα και έχει συνδεθεί τόσο πολύ με τον τόπο».
• Η εκτέλεση 78 Γερμανών αιχμαλώτων από τους αντάρτες έπαιξε ρόλο: «Αλλο ένα αγκάθι για την ταινία. Ο χειρισμός του στην ταινία θα μπορούσε να ενοχλήσει και τους ντόπιους, που έζησαν μια κόλαση και βασανίζονται ακόμα με το ερώτημα: “Αν δεν είχε γίνει η εκτέλεση, θα ζούσαν οι δικοί μας;”. Κανείς ιστορικός δεν μπορεί να τεκμηριώσει σήμερα αν θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς η καταστροφή άσχετα με την εκτέλεση των Γερμανών. Βεβαίως υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες ότι για την “επιχείρηση Καλάβρυτα” είχε ήδη δοθεί εντολή από το καλοκαίρι, αφού το Τάγμα Καλαβρύτων του ΕΛΑΣ έκανε εξαιρετική δουλειά και έπρεπε οπωσδήποτε να κατασταλεί εν όψει της απόβασης Συμμάχων, που περίμεναν στη Λακωνία. Από την άλλη είναι σίγουρο και ότι η εκτέλεση των αιχμαλώτων εξόργισε τους Γερμανούς».
• Στόχος της ταινίας, η Γερμανία: «Ελπίζω ότι μπορεί να επικοινωνήσει με τον λογικό και ψύχραιμο μέσο Γερμανό πολίτη, που είναι και η πλειοψηφία. Αν ήμουν Γερμανός και δεν ήξερα τι έχουν κάνει οι πατεράδες και οι παππούδες μου θα το έφερα ως μεγάλο βάρος. Αυτό είναι και το σημαντικότερο που έχουμε να κάνουμε οι Ελληνες. Ούτε να φωνάζουμε ούτε να επαιτούμε ούτε να γινόμαστε γραφικοί. Εχουμε την αλήθεια με το μέρος μας, δηλαδή τα ντοκουμέντα. Το οπτικοακουστικό θα ’πρεπε να είναι η ναυαρχίδα μιας τέτοιας κίνησης. Ξεκινάμε τώρα μια μεγάλη προσπάθεια να προβληθεί το ντοκιμαντέρ όσο πιο πολύ μπορούμε στη Γερμανία».
v.georgakopoulou@efsyn.gr
Της Βένας Γεωργακοπούλου
Γίνεται μια ανάθεση να γεννήσει ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ με την προσωπική σφραγίδα του δημιουργού; Μπορεί σήμερα, στην Ελλάδα των συνθημάτων, μια ταινία για τα Καλάβρυτα να αποφύγει την εθνολαγνεία και την αντιγερμανική προπαγάνδα και να προτείνει την ιστορική αλήθεια, με όλες τις πλευρές και τα αναπάντητα ερωτήματά της;
Γίνεται, όταν ντοκιμαντερίστας είναι ο έμπειρος Ηλίας Γιαννακάκης. Η ταινία του «Καλάβρυτα: άνθρωποι και σκιές» κέρδισε στο πρόσφατο 16ο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το σημαντικότερο βραβείο (της FIPRESCI, διεθνούς ομοσπονδίας κριτικών κινηματογράφου). Τη βλέπεις με κομμένη την ανάσα, σαν να παρακολουθείς βήμα βήμα ένα θρίλερ, που καταλήγει στην καταστροφή ενός ολόκληρου χωριού από τους Γερμανούς. Σε πνίγει η φρίκη μπροστά στις συγκλονιστικές μαρτυρίες των επιζώντων. Σε γαληνεύει μια νότα συμφιλίωσης με τη συμμετοχή στην ταινία Γερμανών φίλων
μας. Σε προβληματίζει θετικά η άποψη του σκηνοθέτη ότι οι γερμανικές αποζημιώσεις πρέπει να δοθούν. Και σε βασανίζει και σένα, όπως και τους ντόπιους, η γνωστή ιστορία για τυχόν «ευθύνη» των ανταρτών στο μακελειό.
Μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη για τα βασικά στοιχεία της ταινίας.
• Παραγγελιά από την Ενωση Καλαβρυτινών Αθήνας: «Μου τηλεφώνησαν το περασμένο καλοκαίρι και μου πρότειναν να γυρίσω ένα ντοκιμαντέρ με αφορμή τα 70 χρόνια από το ολοκαύτωμα (13 Δεκεμβρίου 2013). Ηθελαν μια ταινία “με καλλιτεχνικές βλέψεις, που να μπορεί να τους εκπροσωπήσει σε όλο τον κόσμο”. Μου πρόσφεραν βοήθεια σε ό,τι χρειαζόμουνα, με δύο μόνο προαπαιτούμενα: θα χρησιμοποιούσα τις μαρτυρίες των ντόπιων και θα υπήρχαν οπωσδήποτε και τα ιστορικά γεγονότα».
• Η φωνή του σκηνοθέτη: «Παρά το ότι ήταν ανάθεση, μπήκα αμέσως πολύ συναισθηματικά στο πρότζεκτ και, χωρίς καλά καλά να μπορώ να το αιτιολογήσω, αποφάσισα ότι κανένας άλλος εκτός από μένα δεν θα μπορούσε να αναλάβει την αφήγηση, να αποδώσει το συναίσθημά μου. Κι ας μην είμαι ηθοποιός κι ας μην έχω την καλύτερη φωνή».
•Παλεύοντας με το συναίσθημα: «Προσπάθησα να το ελέγξω. Οταν ακούς τις ζοφερές περιγραφές εκείνης της μέρας, είναι ανθρώπινο να πεις “τι κτήνη είναι αυτοί οι Γερμανοί”. Είπα όμως ότι θα ήταν λάθος να το αφήσω να επικρατήσει και να δώσει τον τόνο στην ταινία. Το ίδιο λάθος θα ήταν και να το εξαφανίσω. Προσπάθησα να βρω μια ισορροπία με οδηγό το ένστικτό μου».
• Οχι σε αντιγερμανικό παραλήρημα: «Ηταν η πιο ύπουλη από τις πολλές παγίδες της ταινίας. Δεν ήθελα ούτε κατά λάθος να περάσει ως ένα αντιγερμανικό φιλμ. Οχι γιατί δεν συμμερίζομαι το δίκαιο των ελληνικών διεκδικήσεων. Η Ελλάδα μαζί με τη Σοβιετική Ενωση και τη Γιουγκοσλαβία υπέστησαν τα μεγαλύτερα δεινά από τους Γερμανούς, η χώρα ρήμαξε και εν πολλοίς πιστεύω ότι ούτε ο Εμφύλιος θα είχε ακολουθήσει, αν δεν είχε προηγηθεί αυτή η λαίλαπα. Αλλά δεν θεωρώ τους Γερμανούς εχθρούς μας, δεν θεωρώ εχθρό μας εν δυνάμει κανέναν. Ο,τι κι αν έγινε τότε, δεν μπορείς να το καταλογίσεις στον σημερινό Γερμανό. Είμαι πολύ επιφυλακτικός απέναντι στο αντιγερμανικό μένος».
• Ναι στις αποζημιώσεις: «Δεν έκανα την ταινία σαν ένα ακόμα επιχείρημα υπέρ των οικονομικών αποζημιώσεων. Αλλά πιστεύω ότι η Γερμανία δεν έχει μόνο ηθικό αλλά και οικονομικό χρέος απέναντί μας. Το λέω καθαρά στην ταινία. Ηταν σφάλμα που οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις δεν τις διεκδίκησαν με σθένος, αν και μπορώ να κατανοήσω ότι κάθε φορά έμπαινε μπροστά μια Μεγάλη Ιδέα, που όντως είχε σημασία: για τον Καραμανλή η σύνδεση με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, για τον Σημίτη η είσοδος στην ΟΝΕ».
• Εντονη παρουσία Γερμανών στην ταινία: «Ηθελα να δείξω ότι δεν υπάρχουν οι καλοί και τα τέρατα. Τέτοιου τύπου προσεγγίσεις δεν έχουν σχέση με την αλήθεια. Ετσι τόνισα τις ιστορίες των Γερμανών στρατιωτών, που έσωσαν από τον θάνατο δύο παιδιά, την ιστορία της Γερμανίδας που τη δεκαετία του ’50 πήρε στη Γερμανία 30 Καλαβρυτινόπουλα για εκπαίδευση και δουλειά, όσο κι αν το χωριό διχάστηκε, με τόσο νωπό το πένθος, αλλά και τον καταπληκτικό Γερμανό δημοσιογράφο που γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για τα Καλάβρυτα και έχει συνδεθεί τόσο πολύ με τον τόπο».
• Η εκτέλεση 78 Γερμανών αιχμαλώτων από τους αντάρτες έπαιξε ρόλο: «Αλλο ένα αγκάθι για την ταινία. Ο χειρισμός του στην ταινία θα μπορούσε να ενοχλήσει και τους ντόπιους, που έζησαν μια κόλαση και βασανίζονται ακόμα με το ερώτημα: “Αν δεν είχε γίνει η εκτέλεση, θα ζούσαν οι δικοί μας;”. Κανείς ιστορικός δεν μπορεί να τεκμηριώσει σήμερα αν θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς η καταστροφή άσχετα με την εκτέλεση των Γερμανών. Βεβαίως υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες ότι για την “επιχείρηση Καλάβρυτα” είχε ήδη δοθεί εντολή από το καλοκαίρι, αφού το Τάγμα Καλαβρύτων του ΕΛΑΣ έκανε εξαιρετική δουλειά και έπρεπε οπωσδήποτε να κατασταλεί εν όψει της απόβασης Συμμάχων, που περίμεναν στη Λακωνία. Από την άλλη είναι σίγουρο και ότι η εκτέλεση των αιχμαλώτων εξόργισε τους Γερμανούς».
• Στόχος της ταινίας, η Γερμανία: «Ελπίζω ότι μπορεί να επικοινωνήσει με τον λογικό και ψύχραιμο μέσο Γερμανό πολίτη, που είναι και η πλειοψηφία. Αν ήμουν Γερμανός και δεν ήξερα τι έχουν κάνει οι πατεράδες και οι παππούδες μου θα το έφερα ως μεγάλο βάρος. Αυτό είναι και το σημαντικότερο που έχουμε να κάνουμε οι Ελληνες. Ούτε να φωνάζουμε ούτε να επαιτούμε ούτε να γινόμαστε γραφικοί. Εχουμε την αλήθεια με το μέρος μας, δηλαδή τα ντοκουμέντα. Το οπτικοακουστικό θα ’πρεπε να είναι η ναυαρχίδα μιας τέτοιας κίνησης. Ξεκινάμε τώρα μια μεγάλη προσπάθεια να προβληθεί το ντοκιμαντέρ όσο πιο πολύ μπορούμε στη Γερμανία».
v.georgakopoulou@efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου